
In mijn praktijk, waar mensen hun verhalen vertellen en herontdekken, bevind ik me elke dag in een eindeloze spiegelkamer. Iedere vrouw, iedere moeder die in mijn zetel plaatsneemt, kijkt door een unieke lens naar zichzelf en haar wereld. De Lacaniaanse psychoanalyse die mijn werk richting geeft, onthult drie basisstructuren die deze lens vormen: neurose, psychose en perversie. Deze structuren zijn als een spiegelkamer, gevuld met spiegels die elk een ander, soms vervormd beeld reflecteren. De verhalen die ik hoor en de beelden die voorbij komen, vormen ieder een eigen pad door deze kamer. Ze weerspiegelen niet alleen angsten en verlangens, maar ook de manieren waarop mensen hun leven leiden en relaties aangaan.
Neurose: de spiegel die steeds vraagt, “Ben ik wel goed genoeg?”
In mijn praktijk ontmoet ik veel mensen die gevangen zitten in de neurotische spiegelkamer. Hier klinkt telkens de vraag: “Ben ik wel goed genoeg?” Voor hen is de spiegel geen vriend, maar een meedogenloze beoordelaar. Bij het kijken naar zichzelf zien ze nooit de gewenste reflectie. Er is altijd iets scheef, een rimpel van twijfel die elk beeld vervormt. Ze willen wel iets, maar dan schieten gedachten te binnen als: “Wat zal onze moeder daarvan denken? En nonkel Herman? Of de buurvrouw?” Elke spiegel lijkt een andere kant te belichten, wat hen steeds meer onzeker maakt.
Bij neurotische structuren, zoals obsessieve-compulsieve stoornissen, angststoornissen, fobieën en hysterie, speelt verdringing een cruciale rol. Innerlijke conflicten en verlangens worden verdrongen en manifesteren zich in symptomen van controle, angst of conflicten met zichzelf en anderen. In hysterie komt dit vaak tot uiting in lichamelijke klachten of een sterke focus op het verlangen van de ander, waardoor eigen verlangens op afstand blijven.
Neem Anna, die zichzelf voortdurend bevraagt. In haar werk en relaties probeert ze alles perfect te doen, maar echte tevredenheid blijft haar steeds ontglippen. Ze kijkt in de spiegel en vraagt zich af of ze wel voldoende presteert of aardig genoeg is. Haar spiegelkamer toont eindeloze reflecties van de angst voor afwijzing, als een echo die haar blijft achtervolgen.
Veel vrouwen die hier binnenkomen, hopen dat ze ooit een versie van zichzelf vinden die eindelijk “goed genoeg” is. Maar de spiegels versterken alleen maar hun twijfels. Het verlangen om te voldoen en te weten wie je echt bent, kan een lange reis zijn. Therapie kan helpen om die spiegelbeelden te leren kennen, te verzachten en misschien zelfs te herzien.
Psychose: de spiegel die de werkelijkheid verstoort
Bij sommige mensen, zoals Kristien, zijn de spiegelbeelden in hun geest niet altijd helder. Haar spiegelkamer is een verwarrende plek, waar beelden soms niet kloppen of plotseling verdwijnen. De grens tussen wat echt is en wat niet, vervaagt. Het lijkt wel alsof haar spiegelbeelden een eigen leven leiden. Ze voelt zich soms bekeken, ook al is er niemand. Ze hoort stemmen die alleen in haar wereld bestaan, echo’s van een werkelijkheid die zich aan haar onttrekt.
Bij psychotische structuren—denk aan schizofrenie, paranoïde wanen, autisme, bipolaire stoornis en melancholie—komt een diepe ervaring van vervreemding voor. De wereld kan soms zo verwarrend worden dat het moeilijk is om een veilige basis te voelen. Voor Kristien voelt de wereld soms aan als een doolhof van schaduwen en vervormingen, waarin elke stap onzeker is en elk geluid een nieuwe verwarring met zich meebrengt.
Het is begrijpelijk dat mensen zoals Kristien zoeken naar een plek om te ontsnappen aan de verwarring die hen soms overvalt. In therapie onderzoeken we samen die momenten van desoriëntatie en zoeken we manieren om het houvast in zichzelf terug te vinden.
Psychose Ordinaire: spiegels met barstjes
Psychose ordinaire is subtieler, maar niet minder vervreemdend. In mijn praktijk ontmoet ik mensen met een spiegelkamer die er normaal uitziet, totdat je dichterbij kijkt en kleine barstjes ontdekt. Deze beschadigingen verstoren het beeld op verwarrende manieren. Voor hen lijkt alles redelijk in orde, maar er zijn momenten waarop ze zichzelf niet volledig herkennen, of waarin de spiegels net iets te hard schitteren, wat hen onrustig maakt. Dit zijn mensen die moeite hebben met hun lichaam, relaties, taal en gevoel voor tijd en ruimte.
Madelief is zo iemand. Ze komt binnen en lijkt goed te functioneren, maar na een paar gesprekken vertelt ze me dat ze zich vaak ongemakkelijk voelt in haar eigen lichaam. Soms voelt het alsof ze zichzelf van buitenaf waarneemt, alsof haar lichaam niet helemaal “van haar” is. De barsten in haar spiegelbeelden roepen een gevoel van lichamelijke vervreemding op – het idee dat ze niet volledig aanwezig is.
Daarnaast ervaart Madelief een diffuse angst in sociale situaties. Ze voelt zich vaak bekeken, alsof anderen van alles over haar denken, zonder dat ze precies weet wat. De kleine scheuren in haar beelden geven haar het gevoel dat de intenties van anderen ondoorgrondelijk of zelfs bedreigend zijn. Ze vertelt dat ze moeite heeft met het aangaan van vriendschappen, omdat ze zich voortdurend afvraagt wat anderen van haar vinden en of ze oprecht zijn. Dit leidt tot oppervlakkige relaties, en vriendschappen blijven nooit lang duren.
Psychose ordinaire vraagt vaak om een subtieler begrip van zichzelf en haar sociale omgeving. Samen proberen we ruimte te vinden voor die ongemakkelijke reflecties, zodat ze niet langer hoeft te vrezen voor wat de spiegels laten zien.
Perversie: de spiegel die het spel van de wet bevestigt
Sommige mensen betreden hun spiegelkamer met een ondeugende blik: “Hoe ver kan ik gaan?” Voor hen is de spiegelkamer geen plek van onzekerheid, maar eerder een ruimte om te onderzoeken hoe hun spiegelbeeld reageert op de verlangens van anderen en op de wetten die hen omringen. Perversie in de Lacaniaanse psychoanalyse gaat niet alleen om het opzoeken van grenzen; het is een spel met de regels, een spanning tussen gebod en overtreding. De perversie ligt in het verkennen van dat randje: het aanvaarden van de wet om deze tegelijkertijd te bevragen.
Onder perverse structuren vallen fenomenen zoals voyeurisme, exhibitionisme en fetisjisme, waarbij verloochening een centrale rol speelt. De wet wordt erkend, maar haar gezag wordt subtiel ondermijnd. Voor Claire betekent dit dat ze speelt met het verlangen van de ander, de grens verlegt om zichzelf bevestigd te zien.
Claire spreekt met een twinkeling in haar ogen over de confrontatie die ze opzoekt. Niet vanuit een drang naar goedkeuring, maar om de ander een spiegel voor te houden. In haar spiegelkamer ziet ze niet alleen wie ze is, maar ook wie ze wil zijn in de ogen van de ander: iemand die de regels doorziet en bewust speelt met wat wel en niet mag. Ze geniet van het moment waarop ze spanning opbouwt in de blik van de ander, het spel van aantrekken en afstoten. Haar spiegelbeeld is zowel bondgenoot als instrument, waardoor ze haar omgeving kan laten schudden. Ze neemt afstand, geniet van de schok die ze teweegbrengt, en vindt hierin haar bevestiging.
Een uitnodiging om in de spiegel te kijken
Iedere dag stap ik met mijn cliënten in hun eigen spiegelkamer. Iedere kamer is anders, elke spiegel reflecteert een uniek beeld. Samen onderzoeken we wat die beelden zeggen en waarom ze steeds op dezelfde manier terugkeren. Deze structuren – neurose, psychose, psychose ordinaire en perversie – geven vorm aan hoe we de wereld ervaren en naar onszelf kijken. Ze zijn als spiegels die ons vertellen wie we zijn en wie we denken te moeten zijn.
Misschien herken je jezelf in een van deze spiegels, of voel je dat er ergens een beeld is dat wringt. Komen spreken kan helpen om die beelden helder te krijgen en de vervormingen minder bedreigend te maken. Samen kunnen we verkennen wat jouw spiegelbeelden je laten zien en hoe je met een nieuwe blik kunt kijken naar wie je werkelijk bent.
Bronnen -
Lacan, J. (1966). Écrits. Parijs: Seuil.
Lacan, J. (1993). The Seminar of Jacques Lacan, Book III: The Psychoses (1955-1956). Vert. R. Grigg. New York: W.W. Norton & Company.
Maleval, J.-C. (1996). La forclusion du Nom-du-Père. Parijs: Anthropos.
Leader, D. (2011). What is Madness? Londen: Penguin Books.
Soler, C. (2006). What Lacan Said About Women. Vert. J. Holland. New York: Other Press.
Dulsster, D. (2015). De verborgen psychose.
Comments